چیغ بافی

یکی از هنرهای دستی و اصیل عشایر که سابقه شروع و ابداع آن مشخص نیست، هنر چیغ بافی است. هنری اصیل، زیبا و بی پرایه و بدوی كه در نقاط مختلف كشور با عناوین چیق، چیغ یا چیخ از آن یاد می‌شود و شهرنشین‌ها بیش‌تر از آن با عنوان «پاراوان» یاد می‌كنند و با مواد اولیه‌ای بسیار ارزان قیمت ساخته می‌شود، منتها صبر و هنر زنان و آرایه‌های اصیلی كه بر آن نقش می‌بندد، ارزش افزودهء بسیار زیادی به آن می‌بخشد.

در واقع هنر چیغ بافی هنری دسته جمعی و گروهی است و اگر زنی از عشایر مشغول بافتن چیغ باشد دیگر زنان عشیره به کمک او می آیند.

چیغ كه عبارت از بافت حصیری به پهنای تقریبی 150 سانتیمتر است و روی آن نقش های متفاوتی به وسیله نخ های رنگارنگ پشمی ایجاد میشود یكی از تولیدات مناطق عشایر نشین كشورمان میباشد كه برای حفاظت اطراف سیاه چادرها از آن استفاده می شود . گاهى نیز در چادرهاى بسیار بزرگ براى جدا سازى بخشهاى داخلى چادر از یكدیگر استفاده مى شود.

چیغ از نی که به صورت خودرو در محل زندگی عشایر می‌روید و موی بز بافته می‌شود و از ورود گرما، سرما، باد، باران و خاک به درون چادر پیشگیری می‌کند.

در واقع چیغ در اطراف چادرهای عشایری، به صورت یك حصار نصب می‌شود و بزرگ‌ترین خاصیتش این است كه جلوی تابش مستقیم آفتاب به چادر را می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد گرمای آفتاب به داخل چادر نفوذ كند. به اضافه این‌كه در ساعاتی از روز و همچنین شب‌ها، وقتی لبه‌های چادر را بالا می‌زنند تا هوای خنك به داخل بیاید، چیغ ضمن آن‌كه مانع ‌دیده شدن درون‌ چادر از ‌بیرون‌می‌شود، هوای خنك را از لابه‌لای خود عبور می‌دهد و ضمنا‌جلوی ورود گرد ‌و ‌غبار ‌‌ناشی‌از باد و عبور حیوانات را می‌گیرد.

از آنجا که نی‌ها توخالی هستند عایق حرارتی محسوب می‌شوند. هنگام باران نیز به دلیل بالا رفتن رطوبت هوا نی‌ها منبسط می‌شوند و به هم می‌چسبند؛ به این ترتیب در برابر ورود آب به داخل مقاومت می‌کنند. همچنین، موی بز به دلیل داشتن لایه چربی مانع نفوذ آب می‌شود. هنگام گرما و خشکی هوا نی‌ها منقبض می‌شوند و هوا می‌تواند وارد و خارج شود و تهویه هوای ملایمی در چادر به وجود می‌آید. همچنین، تحقیقات نشان داده است که مار و جانوران دیگر نمی‌توانند از موی بز عبور کنند و وارد چادر شوند.

در چیغ‌بافی برای تزئین چیغ از پشم و کامواهای رنگی استفاده می‌کنند. نقش‌های به کار رفته روی چیغ هندسی و ذهنی است.

طرحها، رنگها و زیبایى هاى چیغ به نوعى نشان دهنده سلیقه زن كوچ نشین آن چادر محسوب مى شود و غالبا دختران عشایر كه در آستانه ازدواج قرار مى گیرند با بافتن چیغ اولین چادر زندگى مشتركشان اولین وسیله جهیزیه شان را آماده مى كنند چیغ تازه عروسان غالبا از رنگهاى زیبا با طرحهاى دلخواه عروس بافته مى شود. هنوز پس از سالها كه از زندگى شهرى مى گذرد چیغ درمیان كوچ نشینان جایگاه ویژه اى دارد و به عنوان یكى از هنرها و صنایع دستى اغلب زنان كوچ نشین محسوب مى شود.

چیغ مثل اغلب دیگر رشته‌های صنایع‌ دستی در طول سده‌ها و سال‌های متمادی شكل گرفته و به ‌تكامل رسیده و با صراحت نمی‌توان تاریخی دقیق برای ابداع و پیدایی آن تعیین كرد، اما چون از نظر ساختار در گروه حصیربافی قرار می‌گیرد، می‌توان تصور كرد شعبه‌ای از هنر حصیربافی است كه برحسب ضرورت‌های مناطق تولید و به ‌پشتوانه ذوق تولید‌كنندگان، تدریجا از حصیربافی فاصله گرفته و به ‌صورت هنری مستقل درآمده است.

بافت چیغ، كه هم‌اكنون بیش‌تر عشایر منطقه غرب كشور و خصوصا كرمانشاه به آن اشتغال دارند، هنری خانگی و صرفا زنانه است كه زنان خانه‌دار، به ‌طور فصلی و در ساعات فراغت از سایر امور خانه‌داری به آن می‌پردازند. چیغ در مناطق عشایرى استان كرمانشاه قدمتى به بلنداى زندگى كوچ نشینى و عشایر دارد.

طرز تهیه چیغ

مهم‌ترین ماده اولیه چیغ‌بافی، نوعی نی مردابی است كه حالتی تو خالی دارد و پس از تهیه از اطراف رود‌خانه‌ها یا مرداب‌ها، آن را با ابزار دست‌سازی شبیه كارد، می‌تركانند و از طول به چهار قسمت تقسیم می‌كنند. به طوری‌كه پهنای هر قسمت نزدیك به یك سانتی‌متر می‌شود. بعد از نخ پشمی ریسیده و رنگرزی شده‌ای كه گاه نیز آمیخته با موی بز است، برای بافت بهره می‌گیرند.

بافندگان، كه معمولا كار ریسندگی را نیز خودشان انجام می‌دهند، پشم حاصل از دام‌هایشان را با ابزار دستی ساده‌ای ریسیده و با استفاده از مواد رنگداری كه از طبیعت منطقه به دست می‌آید، رنگرزی می‌كنند و سپس، در مرحلهء تولید، طرح مورد نظر برای تهیه محصول را یا بخاطر داشته و به طور ذهنی آن را به قسمتهای متفاوت تقسیم نموده و هر نی را بر طبق آن می‌بافند و یا اینكه طرح را روی كاغذ ترسیم كرده و هر نی را روی نقشه نخ پیچی می‌كنند كه در مورد زنان چادر نشین حالت اول بیشتر صادق است . این طرحها كه تماما اصیل و سنتی می‌باشند گوناگون و زیبا بوده و نقشهایی نظیر شیر ، آهو ، گوزن و ... را شامل می‌شود . سپس نخ‌های پشمی و رنگین را بر روی قسمت‌هایی از هر نی‌كه به طور معمول 5/1 سانتی‌متر عرض دارد، می‌پیچند و پس از انجام این مرحله، كاری را كه بی‌شباهت به بافت حصیر پنجره نیست، شروع می‌كنند و حدود 32 عدد نی را به هم می‌بافند و حصیر كوچكی به وجود می‌آورند كه «دسته» نامیده می‌شود و سپس، شش دسته را دوباره به هم می‌بافند و در نهایت محصولی می‌سازند كه سه متر طول و 5/1 متر عرض دارد و در آن، نخ‌های رنگینی كه روی نی‌ها پیچیده شده، طوری كنار هم قرار می‌گیرد، كه نقشی بدوی، اما در عین حال چشم‌نواز و زیبا را به نمایش می‌گذارد.

کاربرد

چیغ دو نوع مصرف دارد یکی نو ساده و یک رنگ است مخصوص حفاظت بره های کوچک در فصول سرد سال که در قسمت گوشه یا پشت چادر برپا داشته و کف آن را با خس خاشاک میپوشانند تا بره ها و بزغاله ها بیمار نشوند.

نوع دوم آلاچیق است که دورتادور چادرسیاه میکشند و مانع ورود سرما و گرد و خاک بداخل چادر است.این نوع چیث ازنی و ترکه های باریک تهیه میشود و ساختن آن کار عده معدودی است که در این مهارت دارند.

ابزار چیغ بافی

ابزار و وسایل‌مورد استفاده‌ در چیغ‌بافی‌از چند وسیله ساده‌و ‌ابتدایی‌نظیر داس، انواع كارد، سوهان، درفش‌، قیچی، سوزن‌و... تجاوز نمی‌كند و آنچه بیش‌تر به محصولات تولیدی زنان ارزش و اهمیت ‌می‌بخشد، مهارت‌و ذوق‌بافندگان است‌. م:تبیان

تاریخ جهانگشای جوینی

مکتب بغداد

این نسخه جزو مجموعه ای است که آنتوان دوکورئا در فاصله سالهای 1218-1248 هجری قمری در استانبول تشکیل داد و هم اکنون در شعبه شرقی کتابخانه ملی فرانسه ، تکمله فارسی، شماره 205ف نگهداری می شود.

این نسخ شامل 175 برگ است که در قطع 330*255میلی متر تهیه شده است. خط این نسخه نسخ و 27 سطر در هر صفحه است.

پشت جلد این نسخه دارای نشان شارل دهم است و به مهر دوران وی مزین است.

مولف این کتاب ، عطامَلِک جوینی، برادر شمس الدین جوینی و فرزند بها الدین از یک خانواده ایرانی اهل خراسان بود که در روزگار حکومت خوارزمشاهیان نقش سیاسی مهمی داشت و پس از آن در تشکیلات اداری مغولان به خدمت پرداخت.

عطاملک از 635هـ. به خدمت هولاکوخان درآمد، در 657هـ. اداره حکومت بغداد را به عهده گرفت و تا 681هـ. حاکم بغداد بود، اما در همین سال مورد غضب قرار گرفت و برکنار شد و یک سال بعد نیز درگذشت.

این نسخه در 3جلد نوشته شده است و کاتب رشیدخوانی، در چهارم ذی حجه 689هـ. نگارش آن را به پایان رسانده است. نام شخصی که این نسخه برای او تهیه شده بود و در شمسه مذهب ورق اول جای داشت تراشیده شده و به جای آن در 724هـ. مهر و نشان ساتلمش بن اَیبک بن عبدالله الملکی در تیریز ثبت شده است.

بر روی همین برگ نشان امیرحسین بن بایقرا میرزا به چشم می خورد و مهر تراشیده شده احتمالا نشان سلطان بایزید بوده یعنی کتاب به کتابخانه او تعلق داشته است. در برگ اول چند نشان دیگر نیز به چشم می خورد که همگی عثمانی هستند: کریم دامادزاده، قاضی بورسه، محمد بن تورمَش محمد مشهور به حاجی بکرزاده بورسُویبه سال 1114هـ.، کتابخانه ابوبکر شیروانی، اسماعیل عاصم کوچک چلبی زاده، قاضی ینی چری که به تاریخ 1136هـ. وزیر عثمانی بود.

ویژگی مهم این نسخه این است که در ورقهای یک پشت و دو دارای پرده نقاشی است که همزمان با تهیه کتاب نگارش شده

اند.

این دو نگاره از  نمونه های نادر تصاویر سخ خطی ایرانی در قرن هفتم و در سالهای پس از فتوحات مغول و استقرار سلسله ایلخانی  به شمار می رود.

به نظر می رسد که شهر بغداد ، زادگاه خوشنویس مشهور ، یاغوت مستعصمیف تا حدود سال 700هـ. کانون اصلی تولید کتب خطی بوده است. ماریانا شرومسون پس از مقایسه این نسخه با نسخه مرزبان نامه ، که بی تردید در مکتب بغداد تهیه و طبع شده است، نتیجه گرفته است که این نسخه نیز احتمالا در مکتب بغداد و در همین شهر رونویسی و تهیه شده است.

این نقاشی که بر روی دو صفحه کشیده شده است متاثر از هنر چینی است. توده های ابر که قارچ جاودانگی از درون آن روییده ، موضوعی که از اعتبار فوق العاده ای در نقاشی ایرانی برخوردار می شود، تصویر عقابی که در تعقیب پرنده کلنگ است و بخصوص البسه افراد حاضر در صحنه از دیدگاه بسیار درخور توجه هستند.

صحنه یاد شده احتمالا موضوع تالیف و تقدیم نسخه را به سلطان نشان می دهد. در سمت راست تصویر یک مهتر لگام اسب شاهانه را در دست دارد. روی زین اسب تصویر یک شیر و خورشید دیده می شود.

در سمت چپ تصویر یک مرد جوان زیر درخت انار پر از میوه ایستاده است که احتمال دارد هولاکو ( حکومت از 653-664هـ.) و یا جانشین وی آباقا ( سلطنت از 664تا 680هـ.) باشد.

جوینی در خدمت آنها کار نگارش این نسخه را بر عهده داشت. وقایع کتاب با تسخیر شهر بغداد در 656هـ. پایان می یابد.

مورخ نزدیک چشمه ای که یک ماهی در آن دیده می شود، در حال نوشتن است. کنار این شخصیت مهم کتیبه ای یافت می شود ه هنوز خواناست و بر آن نوشته: " علاالدین صاحب دیوان"

برادران جوینی به ویژه در روزگار آباقا، حکمران عراق به پایتختی بغداد بودند. این امر نقش موثری در تعیین بغداد در مقام محل نگارش این نسخه داشته است.

تاثیرات هنر بیزانسی در این نگاره ها کم است و بیشتر هنر چینی و سلجوقی در آن دیده می شود. در تصویر پردازی فقط به کاراکتر ها پرداخته شده و برای پس زمینه، تدبیر خاصی صورت نپذیرفته است. نگاره ها فاقد پلان بندی است. عناصر تزیینی فقط برای شخصیت شاه و زین اسب او با دقت انجام گرفته و البسه دو شخصیت دیگر فاقد عناصر تزیینی مانند گل و بوتهو یا حاشیه دوزی است.

درخت انار که در صحنه سمت چپ دیده می شود، بیشتر به اسلیمی های بکار رفته در تزئینات اسلامی می ماند تا درخت واقعی و این موضوع نوعی جنبه اسطوره ای و آیین به این درخت بخشیده است.

گلهای رویده بر درخت نیز که بسان گلهای عباسی بکار رفته در قالی بافی و کاشی کاری ایرانی است جنبه اسطوره ای و جادویی بودن درخت را قوت می بخشد.

این کتاب تاریخی از نسخ ویژه مهم دوران اولیه نگارگری اسلامی است که تا کنون کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در بسیاری از کتب نگارگری یا اسمی از آن دیده نمی شود و یا تنها به بردن نام آن بسنده می کنند.م:تبیان

سازهای کوبه‌ای

11- زیمای یا زیمایا (خاستگاه: نپال- Dhimay): نوعی ساز استوانه‌ای کوبه‌ای می‌باشد که دارای بدنه چوبی و یا آهنی بوده و از نسل ممبرانوفونها محسوب میگردد. قطر این ساز، 40 در 51 و ارتفاع آن 17 در 21 سانتیمتر است.

12- زُل (خاستگاه: هند – :(Dhol نوعی ساز کوبه‌ای دو سر می‌باشد که از هند به پاکستان و افغانستان وارد شده است و در موسیقی پنجابی موسوم به "بانگرا" جایگاه ویژه‌ای دارد.

13- ژمبه (خاستگاه: آفریقای جنوبی -        djembe): نام این ساز از جمله معروف "آنکه ژه آنکه به" در فرهنگ مالیایی گرفته شده است که به معنای "گرد هم آیید تا به صلح درآییم" می‌باشد، نشات گرفته است.

این ساز کوبه‌ای دارای 30 سانت قطر و 60 سانت ارتفاع است.

14-دولو (خاستگاه: هند – Dollu): این ساز کوبه‌ای بزرگ آنقدر وزن دارد که فقط آقایان قادر به حمل و نواختن آن باشند. سازیست دارای پوسته‌ ضربی از جنس پوست گوسفند و بره.

15- اکتارا (خاستگاه: هند – Ektara): ان ساز یک سیمه عجیب در بنگلادش، هند، مصر، و پاکستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. گردن این ساز شبیه "بامبو" و سر آن از پوست حیوانات پوشیده شده است.

16- دمبک (خاستگاه: نامعلوم –Goblet drum ): این ساز ریشه بسیار قدیمی دارد. برخی معتقدند این ساز از فرهنگ هزارساله مصر باستان و خاورمیانه نشات می‌گیرد. گفته می‌شود که این ساز توسط اروپاییان به آن قاره انتقال یافت و پس از تکمیل دوباره توسط "سلت‌ها" به آسیا و خاورمیانه بازگشت.

17- لیمبا (خاستگاه: زیمبابوه - Ilimba drum): این ساز کوبه‌ای دارای پوسته‌ بسیار محکمی است و در فرهنگ زیمبابوه جایگاه خاصی دارد.

18- ژانگو یا سیوگو (خاستگاه: کره جنوبی – Janggu): این ساز به شکل ساعت شنی و دارای دو سر با پوست حیوانات است. یک سو ایجاد صدای بم و یک سو ایجاد صدای زیر می‌کند و بدین ترتیب هارمونی بسیار خوبی ایجاد میگردد.

19- کانجیرا (خاستگاه: هند - Kanjira): ار خانواده ساز "تامبورین" محسوب میشود و از 1930 در کنسترهای موسیقی مورد استفاده قرار گرفته است. در موسیقی سبک "کارناتیک" هندی خیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دارای سر ضربی از جنس پوست مارمولک است.

20- کنزانگ (خاستگاه: اندونزی، مالزی و فیلیپین - Kendhang): از این ساز دو سر در گروههای هنری "گاملانگ" و "کولینتانگ" در مالزی، اندونزی و فیلیپین بهره برده می‌شود. در نواختن این ساز باید نوازنده بر زمین اشراف کامل داشته باشد و با هر دوست به ایجاد هارمونی و توازن بپردازد.

21- خل (خاستگاه: هند – Khol): به این ساز "میردانگا" هم گفته می‌شود. این ساز دو سر با شکلی غریب زاده روستای "آسام" هند می‌باشد و در شمال و شرق هند مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک سر این ساز قطور و سر دیگر نازک است و با هر دو سر باید با پوست گاو مرده ساخته شوند. نام سر کوچک "دایان" و نام سر بزرگ "بایا" می‌باشد. راس ساز دارای سه لایه از خمیر برنج، سریش و آهن می‌باشد که به این منطقه "صیاهی" گفته می‌شود.

22- لمبگ (خاستگاه: ایرلند – Lambeg Drum): این ساز توسط طرفداران حزب "اتحادخواهان" و "حزب نارنجی" در روز 12 جولای در خیابانهای ایرلند شمالی نواخته می‌شود. این ساز توسط "هیبرنیان"‌ها که پدران ایرلندیهای امروز شناخته می‌شوند، اختراع شده است. این ساز بزرگ همراه با "نی‌انبان" نواخته می‌شود و دارای بلندترین صدای آکوستیک در جهان است.

23- مادال (خاستگاه: نپال – Madal): ای ساز بومی نپال دارای بدنه استوانه‌ای و میانه محدب است و براحتی در دست جای می‌گیرد. حتما باید آن را افقی در دست گرفت. باید این ساز را بصورت تکنیک ریتمیک نواخت.

24- ماداله (خاستگاه: هند – Madale): این ساز با موسیقی "یاگشاکاندا" و همراه با ساز "شانده" نواخته می‌شود. دارای تکنیک نواختن ریتمیک است.

25- مریدانگام (خاستگاه: هند – Mridangam): این ساز نیز در موسیقی "کارناتیک" مورد استفاده قرا می‌گیرد. این ساز در موسیقی‌ کارناتیک در خارج از هند همچون سریلانکا، سنگاپور، مالزی، استرالیا، انگلیس، کانادا، و امریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سار معمولا در هند با سازهای "کانجیرا" و "قاتام" همراه می‌شود.

معماری مصر باستان

مصریان معابد را ارزشمند ترین پایگاه های فکری، سیاسی، اخلاقی و فرهنگی خود به شمار می آورده اند. معابدی که در آنها مراسم عبادت به خدایان و انجام یافتن فرایض دینی، برگزاری آداب و آیین های گرامی داشت خدایان از جمله«تقدیم شراب به حضورخدایان»به عمل می آمده است، خانه خدایان نام داشته است. این بناها که برای پناه دادن موجودات لاهوتی و ابدی به کار می رفت عمدتاً با سنگ های زیبا و محکم ساخته می شده است. هر معبدی دارای محوطه وسیعی بود . این فضای بزرگ که گاهی مساحت آن به چندین صد متر مربع می رسیده است، محل زندگی کاهنان، خدمتگزاران، انبارهای آذوقه و ابزار و ادوات و سایر ملزومات متعلق به معبد، محل نگهداری چهارپایان، اطاق ویژه نگهداری قربانیان و… بوده است. برای هر کدام از این عناصر فضای ویژه ای با مشخصات خاص و اندازه مناسب پیش بینی شده بوده است. این مجموعه در واقع به مراتب بزرگ تر از چند خانه متصل به هم ، بلکه به اندازه و وسعت یک شهر کوچک بوده است. چنین بنایی را هنرشناسان و کارشناسان معماری جهان باستان شبیه به دیرهای بزرگ در کشورهای اروپایی دوران قرون وسطی، به شمار آورده اند. در وسط این محوطه فضایی در نظر گرفته و آراسته شده بود که ویژه عبادت روحانیان و زائران بوده است، و در حاشیه آن خیابانی سراسری به صورت سنگفرش بوده و دو ردیف مجسمه های عظیم «ابوالهول»ها بدانجا منتهی می شده است.

در مدخل معبدی بلافاصله پس از ورود دِر بزرگی قرار داشت که از دو سوی آن، دو برج بزرگ به شکل هرم ناقص و نیمه تمام و پوشیده از نقوش، تصاویر و کتیبه های برجسته نقر شده بود.در جلو در ورودی (مدخل) معبد دو ستون بلند از سنگ صاف تراشیده شده بلند وسربه آسمان کشیده ساخته شده بود. مجسمه های عظیم فراعنه مصر یا فرعونی که بانی ساختن این معبد بود در مدخل معبد از هر دو سو برسکویی قرارداده شدهبود. معبد هم از بیرون و هم از درون آراسته زینت داده شده بود. سر در معبد به ستون های استواری تکیه داده شده بود که پرده های پرچم مانند بر بالای آن به اهتراز درآمده بوده. مردم ابتدا از همین در ورودی(مدخل) وارد معبد شده و به حیاط اندرونی وارد می شدند که راهروهای ستون دار داشت ومراسم مذهبی وآیین های خاص بزرگداشت خدایان در آنجا برگزار می شده است به دنبال آن تالارهای بزرگی به این مجموعه می پیوست که آن نیز دارای چندین ستون سنگی و بسیار مجلل و زیبا بود. این ستون ها نگهدارنده آن سقف های سنگینی بودند که بر بالای آنها قرار داشت. ــ بنا به اظهار کارشناسان هنر معماری در جهان باستان سرمشقی برای ساختن عمارت چهل ستون در ایران شده اند ــ بزرگترین و مهمترین مراسم مذهبی در این تالارهای برگزار می شده است.

خدایان مصریان در این تالار با عظمت در نهایت شکوه و جلال بر روی تختی مجلل و مرصع و ازهرجهت آراسته به جواهرات که به صفحهیک کشتی همانند بود، در نظر مؤمنان و پیروان او متجلی می شدند. زائران هر چه بیشتر در اندرون معبد به جلو می رفته اند، از شمار افرادی که مجاز بودند به اندرونی ترین فضای تالار بروند، کاسته می شد.سرانجام به خلوت گاهی می رسیدند که در آنجا تندیس رب النوع مورد نظرمستقر بود. این تندیس به وسیله گوهرها و سیم و زرنگاری های گسترده ای که فضای پیرامون او را پوشانده بود، پرتو افشانی می کرد. کسی جز کاهنان عالیمقام که به عقیدهمصریان باستان از اسرار هر دو جهان آگاه بودند حق ورود به این تالار باشکوه و اسرارآمیز را نداشته است.

در متون تاریخی مصریان آمده است که تنها فراعنه ای که در مقام روحانیت و کسوت کهانت بوده اند، با اجازه کاهنان عالی مقام که متولیان معابد و امور ویژه خدایان بوده اند، به ضرورت می توانسته اند به حریم خدایان با رعایت فاصله قانونی وارد شوند، ولی هیچ کس جز کاهن ویژه و عالی مقام حق نزدیک شدن به تندیس رب النوع را نداشته لست. گویا در معابد سومریان، آشوریان، بابلیان، یونانیان و هندوان سخت گیری به این اندازه نبوده و ضوابط و قوانین عبادت به خدایان چنین محدودیتی را در بر نمی گرفته است.

مهمترین معابد به جای مانده از دوران مصر باستان که ویرانه هایی از آنها بر جای مانده است عبارتند از معابد کارناک و الاقصر(لوکسور) در محل شهر تب ومعابد زیرزمینی ایپسامبول، این معبد به ابوسمبل نیز معروف شده است. معابد جزیره فیله نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. ویرانه های کارناک بیش از یکصد متر درازا و پنجاه متر پهنا دارد. هنرشناسان، مورخان وباستان شناسان فرانسوی براین باورند که یک کلیسا بطور کامل در این معبد جا می گیرد. تالار این معد دارای 144 ستون در شانزده ردیف است و تمام سقف معبد براین ستون ها استوار بوده اند. ستون ها در دو ردیف اول از سایر ستون ها بلندترند. هر ستون در ردیف های اول 24 متر ارتفاع و 10مترقطر دارد.معبد زیرزمینی ابوسمبل (ایپسامبول) نیز مانند ویرانه های کارناک والاقصر در آغاز روی کارآمدن فراعنه تب در مصر علیا ساخته شده است. بنیانگذار این بناها را رامسس دوم می دانند.

تندیس غول آسای این فرعون زینت بخش مدخل این معبد است. ویل دورانت مورخ آمریکایی و مؤلف دوره تاریخ تمدن، از این معابد باعظمت دیدن کرده و درباره معابد کارناک ولاقصر نکات مهمی را دریافته است.

وی درباره رامسس دوم چنین نوشته است: رامسس دوم از برجسته ترین شخصیت های تاریخی به شمار می رود که اسکندر کبیر (مقدونی) هرگز با او برابر نیست و در برابر او رنگ و بهایی ندارد. این پادشاه (فرعون) نود ونه سال زیست که از آن مدت شصت و هفت سال از آن را بر تخت سلطنت مصر تکیه داشت . رامسس دوم یکصد و پنجاه فرزند داشته است… اینک تندیس عظیم اودر برابر ما قرار دارد که بیش از هفده متر ارتفاع داشته است و هم اکنون هفده متر درازای آن است و بر روی زمین درازکشیده است وآیندگان و ورندگان به دیده ریشخند و تمسخر به آن می نگرند… به هنگام لشکرکشی ناپلئون بناپارت پادشاه مصر، دانشمندان متعددی با وی به مصر آمده بودند و کوشش فراوان کردند تا همه چیز این مجسمه را اندازه بگیرند. طول گوش این مجسمه بیش از یک متر و پهنای پایش یک متر ونیم و وزن آن حدود یکهزارتن یعنی یک میلیون کیلوگرم تخمین زده شده است.

ناپلئون در برابر همین مجسمه عظیم سخنانی را که در حضور یوهان فریدریش گوته بیان کرده بود، این گونه تکرار کرد: «این است یک مرد». معابد جزیره فیله، اغلب در آغاز دوران سلطه یونانیان و رومیان ساخته شده (یعنی یونانیان و رومیان از مصریان تقلید کرده اند)، ولی دنباله سنن محکم مصر قدیم را رها نکرده … این معابد آخرین شاهکار هنرنمایی مصر شمرده می شود.

مورخان جامعه شناسان از سراسر دنیا بارها از مصر دیدن کرده و اینهمه عظمت را به چشم دیده اند. آنچه دانشمندان فرانسوی که به همراه ناپلئون به مصر سفر کرده بودند، بعدها در آثارشان آورده اند، کنایه گونه بوده است. کاربرد الفاظ ریشخند و تمسخر به وسیله ویل دورانت نباید واژه های زشت و موضع این مورخ خصمانه و گستاخانه تلقی شود، بلکه زمام دارانی در طول تاریخ جهان و چهره های متعددی چون رامسس دوم، کوروش بزرگ، داریوش یکم، اسکندر مقدونی، مهرداد کبیر اشکانی، خسرو یکم انوشیروان، ابومسلم خراسانی، چنگیز مغول و … ظهور کرده اند و تاریخ آنگونه که بوده اند درباره آنها داوری کرده و مورخان درباره آنها محققانه و منصفانه به داوری نشسته اند.

بهرام که گور می گرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور بهرام گرفت.م:تبیان